ακτινοβολία

(αγγλ. radiation). Γενικός όρος με τον οποίο στη φυσική υποδηλώνονται τα φαινόμενα εκπομπής, διάδοσης και απορρόφησης ενέργειας από μέρους σωμάτων, με τη μορφή είτε κυμάτων (α. ηχητική, α. ηλεκτρομαγνητική) είτε σωματιδίων. Οι α. μπορούν να μεταφέρουν, εκτός από ενέργεια και ποσότητα κίνησης, ηλεκτρικά φορτία και μάζα. Συνήθως ο όρος α. χρησιμοποιείται για τις ηλεκτρομαγνητικές και τις σωματιακές α. Οι ηλεκτρομαγνητικές α. συνιστούν μία ευρεία ομάδα α., που εκτείνεται κατά σειρά αύξησης μήκους κύματος, ως συνέπεια ελάττωσης της συχνότητας, από τις α. γ έως τα ραδιοκύματα, περνώντας από τις ακτίνεςΧ, το ορατό φως και τη θερμική α. Η κυριότερη πηγή των ηλεκτρομαγνητικών α. που φτάνουν στη Γη είναι ο Ήλιος. Η ηλιακή α. περιλαμβάνει πρακτικά όλο το φάσμα των μηκών κύματος που αναφέραμε, αλλά μόνο ένα μέρος της ηλιακής α. φτάνει στο έδαφος εξαιτίας της διαφορετικής διαπερατότητας της ατμόσφαιρας ως προς τα διάφορα μήκη κύματος. Ειδικότερα, τα ραδιοκύματα με μήκος κύματος πάνω από τα 30 μ., ανακλώνται ολικά από την ιονόσφαιρα. Οι α. μήκους κύματος μικρότερου από το μήκος κύματος του ορατού φωτός (ακτίνες γ, ακτίνεςΧ, μεγάλο μέρος των υπεριωδών) απορροφούνται σχεδόν ολικά από το όζον, και, σε μικρότερη κλίμακα, από το οξυγόνο που υπάρχει στην ατμόσφαιρα. Οι υπέρυθρες α., που συμπεριλαμβάνονται μεταξύ του ορατού φωτός και των ραδιοκυμάτων της τάξης του χιλιοστού, απορροφούνται κυρίως από τους υδρατμούς και το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας. Έτσι προκύπτει ότι η ατμόσφαιρα είναι διαπερατή μόνο από δύο περιοχές της ηλεκτρομαγνητικής α.: από το ορατό φως και από τα ραδιοκύματα, μήκους κύματος περίπου από 1 εκ. μέχρι 30 μ. Οι σωματιακές α. αποτελούνται από υποατομικά σωματίδια και ιόντα (βλ. λ. ιόν).Οιφυσικές πηγές των α. αυτών είναι τα ραδιενεργά υλικά (βλ. λ. ραδιενέργεια) και η κοσμική α. (βλ. λ. κοσμικές ακτίνες). Η πιο γνωστή α. σωματίων αποτελείται από καθοδικές ακτίνες (ηλεκτρόνια), η τεχνητή παραγωγή των οποίων είναι εύκολη και βρίσκει πολυάριθμες εφαρμογές: παλμογράφοι καθοδικών ακτίνων, οθόνες τηλεόρασης, παραγωγή ακτίνων Χ. Από την άποψη της κβαντικής μηχανικής η σωματιακή α. ισοδυναμεί με μια α. πολύ μικρού μήκους κύματος, που έχει συμπεριφορά όμοια προς τη συμπεριφορά των κυματικών ραδιοακτινοβολιών. Αντίστοιχα οι κυματικές α. παρουσιάζουν σε μερικά φαινόμενα χαρακτήρα σωματίου το οποίο κινείται, π.χ. στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Οι ηλεκτρομαγνητικές και σωματιακές α. προκαλούν φυσικά, χημικά και βιολογικά (βιοχημικά) φαινόμενα ποικίλης φύσης και σημασίας. Ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα φαινόμενα που προκαλούνται από α. υψηλής ενέργειας (δηλαδή υψηλής συχνότητας και επομένως μικρού μήκους κύματος), οι οποίες είναι σε θέση να δημιουργήσουν ιονισμό σε μεγάλο αριθμό ατόμων και μορίων και για τον λόγο αυτό λέγονται ιονίζουσες α. Τέτοιου τύπου είναι οι α. α, βκαι γ που εκπέμπονται από τις ραδιενεργές ουσίες, οι ακτίνες Χ και οι υπεριώδεις α. μεγάλης συχνότητας, ακόμα και διάφορες άλλες σωματιακές α. Στην ικανότητα των α. να προκαλούν ιονισμό στηρίζεται ένα μεγάλο μέρος των μεθόδων ανίχνευσής τους. Βιολογία των α.Οι α. μεταβάλλουν τις συνθήκες των ατόμων μέσα στα μόρια, που αποτελούν τη ζώσα ύλη και προκαλούν αναγκαστικά αλλοιώσεις στο πρωτόπλασμα. Η κατάσταση διέγερσης, που οι α. χαμηλής ενέργειας όπως οι ορατές και οι υπεριώδεις προκαλούν στα άτομα, συντελούν στην αύξηση της χημικής δραστικότητάς τους. Οι α. αυτές προσβάλλουν, εξάλλου, διάφορα μόρια κάθε φορά, ανάλογα με το μήκος κύματος και γι’ αυτό προκαλούν βιολογικά φαινόμενα τις περισσότερες φορές προκαθορισμένα.Οι α. υψηλότερης ενέργειας δρουν, αντίθετα, με τρόπο που να προκαλούν έμμεσα ή άμεσα ιονισμό και πυρηνικές διαστάσεις. Η επίδρασή τους είναι ανάλογη προς την ενέργεια που απορροφάται από το πρωτόπλασμα και η ενέργεια αυτή αυξάνει με την αύξηση του μήκους κύματος (για τις ηλεκτρομαγνητικές α.) ή με την ελάττωση της ταχύτητας (για τις α. σωματίων). Η απορρόφηση των α. υψηλής ενέργειας σχετίζεται εξάλλου με τον ατομικό αριθμό του ατόμου που προσβάλλεται και είναι ανεξάρτητη από τη μοριακή δομή στην οποία μετέχει το άτομο αυτό, έτσι που το βιολογικό αποτέλεσμα είναι από περίπτωση σε περίπτωση συμπτωματικό. Ορθά υποστηρίζεται ότι οι βιολογικές αλλοιώσεις, που προκαλούνται από τις α., οφείλονται κυρίως στο αποτέλεσμα του ιονισμού, που μπορεί να αλλοιώσει άμεσα τη θεμελιώδη δομή του πρωτοπλάσματος (γόνους, μιτοχόνδρια κλπ.) ή να προκαλέσει τον σχηματισμό ουσιών που αλλοιώνουν δευτερογενώς την πρωτοπλασματική δραστηριότητα. Στους σύνθετους οργανισμούς οι α. επιδρούν και από απόσταση, γεγονός που παρατηρείται όταν ακτινοβολείται μόνο ένα μέρος του οργανισμού. Η φύση της δράσης αυτής δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί. Στην πράξη, στους μικροοργανισμούς και στα κύτταρα που δέχονται ιονίζουσες α., παρατηρούνται αλλοιώσεις στον μεταβολισμό τους, στην κυτταρική μεμβράνη, στα μιτοχόνδρια, στο όργανο του Γκόλτζι, στον πυρήνα και ιδιαίτερα στα χρωμοσώματα και στον μηχανισμό της κυτταροτομίας, που μπορεί να σταματήσει τελείως.Οι κυτταρικές αλλοιώσεις μπορούν να οδηγήσουν σε μοιραίο αποτέλεσμα. Στη βλάβη των χρωμοσωμάτων και στην πολλαπλασιαστική δράση της κανονικής συχνότητας των μεταλλάξεων πρέπει να αποδοθούν οι γενετικές αλλοιώσεις των α., οι οποίες παρατηρούνται στους απόγονους κατώτερων ή ανώτερων οργανισμών που υποβλήθηκαν σε α. Στα ανώτερα ζώα και στον άνθρωπο η έκθεση σε ισχυρές α. (από ατομικές εκρήξεις ή ατυχήματα σε ατομικά κέντρα) μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο σε διάστημα ωρών ή ημερών, με συμπτωματολογία όμοια προς αυτήν του αναφυλακτικού σοκ, με βαριά μορφή γενικής τοξίνωσης ή σε υποξεία μορφή, απλαστικής αναιμίας, με έντονη ηπατική βλάβη κλπ. Ακόμα, με την πάροδο του χρόνου, προκαλούνται κακοήθεις όγκοι ή λευχαιμικές καταστάσεις. Σε μικρότερες ποσότητες, πολλές φορές σε δόση ραδιοθεραπευτική, εμφανίζεται η λεγόμενη νόσος της α. (καχεξία, ναυτία, στομαχικές διαταραχές, πυρετός, αύξηση λευκών αιμοσφαιρίων). Στον άνθρωπο οι πιο ευαίσθητοι ιστοί είναι οι ιστοί των αιμοποιητικών οργάνων, του γεννητικού συστήματος, του γαστρεντερικού συστήματος και της επιδερμίδας. Αλλοιώσεις σε βάρος αυτών των ιστών, σε μορφή είτε απλασίας είτε νεοπλασίας, προκαλούνται συχνά σε όσους εκτίθενται σε συνεχείς α. έστω και σε πολύ μικρές δόσεις (σε ακτινολόγους, σε εργαζόμενουςσε πυρηνικά κέντρα κλπ.). Τα βιολογικά αποτελέσματα των ιονιζουσών α. και ιδιαίτερα η εκλεκτικότητα δράσης σε νεαρά κύτταρα, με έντονη αναπαραγωγική ικανότητα, αξιοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Τα τελευταία χρόνια η ικανότητα μεταλλάξεων που οφείλονται στις α. αυτές εφαρμόστηκε πειραματικά για τη δημιουργία νέων φυτικών ειδών, με μεγαλύτερη εμπορική αξία.α. ακτινενεργός. Α. που μπορεί να προκαλέσει χημική δράση σε διάφορες χημικές ουσίες. Το μήκος κύματος μιας τέτοιας α. είναι συνήθως της τάξης των 350 Å (υπεριώδεις α.). Εκεί οφείλεται το μαύρο χρώμα που παίρνει το δέρμα κατά την ηλιοθεραπεία. α. αυθόρμητη. Εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής α. από άτομα ή άλλα κβαντικά συστήματα που βρίσκονται σε διεγερμένες ενεργειακές στάθμες χωρίς να εξαρτάται αυτή από την επίδραση εξωτερικής ηλεκτρομαγνητικής α. παρά μόνο από τις ιδιότητες του ίδιου του συστήματος. α. ενεργός. Η διαφορά μεταξύ της α. της Γης και της αντιακτινοβολίας της ατμόσφαιρας. Μετριέται με το πυρανόμετρο (βλ. λ. ακτινόμετρο). α. εξαναγκασμένη. Εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής α. από κβαντικά συστήματα ύστερα από την αλληλεπίδραση με α. Η συχνότητα των φωτονίων που εκπέμπονται κατά την εξαναγκασμένη α. είναι η ίδια με τη συχνότητα των φωτονίων που προκαλούν την εκπομπή. α. ηλεκτρομαγνητική. Βλ. λ. ηλεκτρομαγνητική α. α. θερμική. Η ηλεκτρομαγνητική α. που εκπέμπουν τα σώματα όταν θερμαίνονται. Η ποσότητα και η ποιότητα της θερμική α. εξαρτάται μόνο από τη θερμοδυναμική (απόλυτη) θερμοκρασία Τ του σώματος. Η θερμική α. προκαλείται από τη θερμική διέγερση των μορίων ή των ατόμων, το φάσμα της είναι συνεχές και η θέση του μεγίστου εξαρτάται από τη θερμοκρασία του σώματος. Όταν η θερμοκρασία αυξάνεται, αυξάνεται και η συνολική ενέργεια της εκπεμπόμενης θερμικής α. και το μέγιστο μετατοπίζεται προς την περιοχή των κυμάτων με μικρό μήκος. α. κοσμική. Βλ. λ. κοσμικές ακτίνες. α. κυκλοτρονική. Η ηλεκτρομαγνητική α. που εκπέμπεται από μη σχετιστικά σωμάτια όταν κινούνται πάνω σε κυκλικές ή σπειροειδείς τροχιές που βρίσκονται μέσα σε μαγνητικά πεδία. α. πέδησης (Bremsstrahlung). Ηλεκτρομαγνητική α. που εκπέμπεται κατά την απότομη επιβράδυνση ενός σχετικιστικού ηλεκτρονίου καθώς πλησιάζει τον πυρήνα ενός ατόμου. Το φάσμα των φωτονίων της α. πέδησης είναι συνεχές και το όριό του βρίσκεται στο μήκος κύματος που αντιστοιχεί στη μέγιστη δυνατή ενέργεια, που δεν είναι παρά η αρχική ενέργεια του ηλεκτρονίου. Η ένταση της α. πέδησης είναι ανάλογη προς το τετράγωνο του ατομικού αριθμού του υλικού που επιβραδύνει το ηλεκτρόνιο (οι διαφορές επομένως ανάμεσα στα διάφορα υλικά είναι εντονότερες απ’ ό,τι στον ιονισμό, όπου υπάρχει εξάρτηση της έντασης από την πρώτη δύναμη του ατομικού αριθμού) και προς την ενέργεια του σωματίου (έντονη ενεργειακή εξάρτηση της α. πέδησης, αντίθετα από τη διέγερση και τον ιονισμό). Η α. πέδησης είναι ο κύριος παράγοντας που παρεμποδίζει την κίνηση ενός ηλεκτρονίου μέσα στην ύλη, όταν αυτό έχει ενέργεια μεγαλύτερη από μια κρίσιμη τιμή (π.χ. 7,3 Mev όταν το υλικό είναι μόλυβδος) ενώ όταν η ενέργεια είναι μικρότερη υπερισχύουν οι ενεργειακές απώλειες από τον ιονισμό και τη διέγερση των ατόμων. Με την α. πέδησης ερμηνεύεται το συνεχές φάσμα των ακτίνων Ρέντγκεν και η δημιουργία δευτερογενών φωτονίων στην κοσμική ακτινοβολία. α. περιβάλλοντος. α) Η χαμηλής έντασης α. που οφείλεται στον βομβαρδισμό της Γης από τις κοσμικές ακτίνες και στην παρουσία φυσικών ραδιοϊσοτόπων (όπως το και το ), στα πετρώματα, το έδαφος, τον αέρα κλπ. β) Η κοσμική α. του περιβάλλοντος. Ηλεκτρομαγνητική α. που διεισδύει σε όλο το διάστημα και ανιχνεύεται σήμερα στις περιοχές των ραδιοκυμάτων, των ακτίνων Χ και των ακτίνων γάμμα του φάσματος. Η ραδιοσυνιστώσα της κοσμικής α. του περιβάλλοντος (300 μ.-60 εκ.) οφείλεται στην ολική εκπομπή όλων των ραδιοπηγών του σύμπαντος και επιβεβαιώνει το γεγονός ότι υπάρχουν σήμερα πολύ λιγότεροι ραδιογαλαξίες και κβάσαρς απ’ ό,τι στο παρελθόν. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της σταθερής κατάστασης του σύμπαντος είναι λανθασμένη. Η συνιστώσα της κοσμικής ά. του περιβάλλοντος στην περιοχή των μικροκυμάτων (60 εκ.-0,6 χιλιοστά) αντιστοιχεί στην ακτινοβολία μελανού σώματος σε θερμοκρασία 2,76° Κ. Θεωρείται ότι αποτελείται από φωτόνια που απέμειναν αφού το σύμπαν ψύχτηκε αρκετά μετά τη μεγάλη έκρηξη (big-bang) και δεν έχουν αρκετή ενέργεια για να μπορέσουν να αλληλεπιδράσουν. Η πυκνότητα ενέργειάς της στον γαλαξία είναι περίπου 5x10^-3 ergs/cm³ και η ύπαρξή της θεωρείται ότι επιβεβαιώνει τη θεωρία της μεγάλης έκρηξης. Το γεγονός ότι έχει σταθερή ένταση προς όλες τις κατευθύνσεις (δηλαδή είναι ισοτροπική) αποδεικνύει ότι το σύμπαν διαστέλλεται με ομαλό ρυθμό και ότι τα διάφορα μέρη του σύμπαντος είχαν την ίδια αρχική θερμοκρασία. Οι γνώσεις μας για τις συνιστώσες στην περιοχή των ακτίνων Χ και γάμμα (<1,3nm = 1,3x10^-9m) είναι περιορισμένες. Είναι πιθανό ότι η συνιστώσα στην περιοχή των ακτίνωνΧ, όπως και η ραδιοσυνιστώσα, οφείλεται στην ολική ακτινοβολία από όλες τις ξεχωριστές πηγές ακτίνων Χ. α. πρωτογενής. Η ακτινοβολία από το διάστημα· φορτισμένα σωμάτια με υψηλή ενέργεια. Βλ. λ. κοσμικές ακτίνες. α. συγχροτρονική. Ελλειπτικά πολωμένη ηλεκτρομαγνητική α. που εκπέμπεται κατά την κίνηση φορτισμένων σωματίων, συνήθως ηλεκτρονίων, με σχετικιστική ταχύτητα μέσα σε ένα μαγνητικό πεδίο. Η συγχροτρονική α. παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στους κυκλικούς επιταχυντές και ειδικά στο σύγχροτρο, από το οποίο πήρε και την ονομασία της. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην α. που εκπέμπεται από ένα αργό (μη σχετικιστικό) σωμάτιο και ένα ταχύ (σχετικιστικό) σωμάτιο. Μία διαφορά είναι η γωνιακή κατανομή της α. Όταν η ταχύτητα του σωματίου είναι πολύ μικρότερη από την ταχύτητα του φωτός, η ένταση προς μία διεύθυνση που σχηματίζει γωνία θ με το στιγμιαίο άνυσμα της επιτάχυνσης, είναι ανάλογη προς το sin² θ. Όταν η ταχύτητα του σωματίου πλησιάζει την ταχύτητα του φωτός η α. εκπέμπεται κατά προτίμηση προς τα εμπρός, μέσα σε έναν στενό κώνο που έχει άνοιγμα της τάξης W_o/W· W είναι η σχετικιστική ενέργεια και W_o η ενέργεια που είναι ισοδύναμη με τη μάζα ηρεμίας του σωματίου. Μία άλλη διαφορά είναι η φασματική κατανομή της α. Στη μη σχετικιστική περίπτωση (κυκλοτρονική α.) η συχνότητα της α. αντιστοιχεί στη συχνότητα της κυκλικής κίνησης (αν, για παράδειγμα, το σωμάτιο κινείται σε κυκλική τροχιά). Στις υψηλές ενέργειες το φάσμα της α. είναι συνεχές και όταν το W είναι πολύ μεγαλύτερο από το W_o υπάρχει ένα μέγιστο στην κυκλική συχνότητα που είναι μεγαλύτερο κατά έναν παράγοντα (W/W_o)² από την κυκλική συχνότητα της περιστροφής ενός αργού σωματίου. Με αυτό τον τρόπο ηλεκτρόνια που κινούνται μέσα στα ασθενικά κοσμικά μαγνητικά πεδία μπορούν να ακτινοβολούν στην περιοχή των ραδιοσυχνοτήτων ή και των οπτικών συχνοτήτων. Για παράδειγμα, ένα ηλεκτρόνιο με ενέργεια 3x10⁹ eV που κινείται σε ένα μαγνητικό πεδίο 3x10^-6 Gauss έχει κυκλική συχνότητα μόνο περίπου 1,5x10^-3 sec^-1, αλλά ακτινοβολεί κυρίως στη συχνότητα των 300 Mc/sec. α. τετραπολική. Ηλεκτρομαγνητική α. που καθορίζεται από τη μεταβολή της τετραπολικής ροπής του σώματος που ακτινοβολείσε συνάρτηση με τον χρόνο. α. Τσερένκοφ. Το γαλαζωπό φως που εκπέμπεται από μία δέσμη φορτισμένων σωματίων υψηλών ενεργειών όταν κινούνται μέσα σε ένα διαφανές μέσο (νερό, γυαλί, αέριο υπό πίεση) με ταχύτητα υ μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός c’ μέσα σε αυτό το μέσο (στο γυαλί για παράδειγμα, η ταχύτητα του φωτός είναι το 0,66 της ταχύτητας του φωτός στο κενό· οπότε, για να παρατηρηθεί α. Τσερένκοφ η ταχύτητα των σωματίων πρέπει να είναι τουλάχιστον το 0,66 της ταχύτητας του φωτός στο κενό). Οι διευθύνσεις προς τις οποίες εκπέμπεται το φως σχηματίζουν γωνία θ με τη διεύθυνση κίνησης του σωματίου με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας κώνος φωτός που έχει άνοιγμα 2Θ, άξονα την τροχιά του σωματίου και κορυφή το ίδιο το σωμάτιο. Η γωνία θ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση της ενέργειας του σωματίου (co-sθ = c/υ, c’ = c’/n, όπου n ο δείκτης διάθλασης του μέσου). Η α. Τσερένκοφ αντιπροσωπεύει την πλεονάζουσα ενέργεια που προκύπτει από τη διαφορά της ταχύτητας του σωματίου και της ταχύτητας των συνδεδεμένων με αυτό ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων, που δεν μπορεί να υπερβεί την ταχύτητα του φωτός στο μέσο. α. υπεριώδης. Α. χαμηλής ενέργειας που δεν ανήκει στο ορατό φάσμα. Έχει τη δυνατότητα να αλλοιώνει το γενετικό υλικό των οργανισμών καθώς και να καταστρέφει άλλα σημαντικά συστατικά του κυττάρου, έτσι ώστε να προκαλεί σοβαρές βλάβες ή ακόμη και τον θάνατο των οργανισμών. Λάμπες που εκπέμπουν υπεριώδη α. χρησιμοποιούνται σε όλους τους χώρους που χρειάζονται συνθήκες αποστείρωσης (κλινικές, νοσοκομεία, ερευνητικά εργαστήρια κλπ.). Εφιστάται ιδιαίτερη προσοχή να μην έρχονται τα μάτια σε επαφή με αυτή την α. γιατί παρατεταμένες δόσεις της προκαλούν τύφλωση. διορθώσειςα. Οι διορθώσεις που γίνονται στις τιμές ορισμένων φυσικών μεγεθών και των ενεργών διατομών ορισμένων αντιδράσεων (που έχουν υπολογιστεί με τους τύπους της σχετικιστικής κβαντομηχανικής) όταν χρειάζεται να ληφθεί υπόψη και η αλληλεπίδραση ενός φορτισμένου σωματίου με το ίδιο του το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Η αλληλεπίδραση αυτή του σωματίου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εκπομπή ή απορρόφηση φωτονίων και ζευγών ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων. Οι διορθώσεις α. γίνονται με τη μέθοδο της θεωρίας των διαταραχών που τις εξετάζει με τη μορφή σειράς ως προς τη δύναμη της σταθεράς λεπτής δομής a = e²hc ακτινοβολία1/137, όπου e το φορτίο του ηλεκτρονίου, h η σταθερά του Πλανκ και c η ταχύτητα του φωτός στο κενό (οι διορθώσεις πρώτης τάξης είναι ανάλογες προς το α, της δεύτερης προς το α² κ.ο.κ.). Τα αποτελέσματα των διορθώσεων α. μέχρι και το μέγεθος της τρίτης τάξης συμπίπτουν με τα πειραματικά δεδομένα, πράγμα που επιβεβαιώνει την ορθότητα της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής (τουλάχιστον για αποστάσεις μεγαλύτερες από 5x10^-15 εκ.). Οι διορθώσεις α. μπορούν να υπολογιστούν και για αντιδράσεις που προκαλούνται από άλλα είδη αλληλεπιδράσεων, αλλά στην περίπτωση των ισχυρών αλληλεπιδράσεων ο υπολογισμός δεν μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια, επειδή λείπει μια ολοκληρωμένη θεωρία σχετικά με αυτό το είδος των αλληλεπιδράσεων. ζώνες α.ζώνες Βαν Άλεν. Ζώνες α. φορτισμένων σωματίων (κυρίως ηλεκτρονίων και πρωτονίων), που με μεγάλες ενέργειες περιστρέφονται γύρω από τη Γη παγιδευμένα από το μαγνητικό της πεδίο. πίεση α. Η πίεση που εξασκεί η ηλεκτρομαγνητική α. πάνω σε μια επιφάνεια που παρεμβάλλεται στην πορεία της. Η πίεση α. είναι ανάλογη προς την πυκνότητα της ακτινοβόλου ενέργειας στον χώρο που είναι εκτεθειμένη η επιφάνεια. Σε μια επιφάνεια πάνω στη Γη που δέχεται κάθετα την ηλιακή α. εξασκείται πίεση α. που φτάνει τα 0,4 χιλιοστά του γραμμαρίου ανά τ.μ. Η πίεση της ηλιακής α. είναι αρκετά μεγάλη για να απομακρύνει από τον ήλιο σωμάτια που έχουν μέγεθος μικρότερο από 1 μ (ένα εκατομμυριοστό του μέτρου). Η επίδραση της πίεσης α. κοντά στον ήλιο είναι πολύ σημαντική αλλά σε μεγάλες αποστάσεις εμφανίζεται πολύ εξασθενημένη. Για την περίπτωση της διάχυτης α. μπορεί να δειχτεί ότι η ολική πίεση που εξασκείται κάθετα σε μια επιφάνεια είναι V/3, όπου V είναι η ολική πυκνότητα ενέργειας της προσπίπτουσας α. Πυκνοφωτόμετρο για τη μέτρηση της αμαύρωσης φωτογραφικών φιλμ που εκτέθηκαν σε ακτινοβολίες Χ, γάμμα και βήτα. Η αμαύρωση του φιλμ επιτρέπει να ελεγχθεί η ποσότητα ακτινοβολίας που απορρόφησαν εργαζόμενοι, οι οποίοι εκτέθηκαν σε ραδιενέργεια (φωτ. Attenni). Ραδιοθεραπεία. Βόμβα κοβαλτίου, στην οποία χρησιμοποιείται Co60. Είναι τοποθετημένη σε μια αίθουσα με ειδική θωράκιση, για να αποφεύγεται η διασπορά των ακτίνων του ραδιοίσοτόπου. Επίπτωση ραδιενεργού διασποράς (fall-out) από την έκρηξη ατομικών βομβών.

* * *

η (Α ἀκτινοβολία) [ἀκτινοβόλος]

εκπομπή ακτίνων, ακτινοβόλημα

νεοελλ.

1. λάμψη, αντανάκλαση, ανταύγεια

2. η επίδραση για τη διάπλαση πνεύματος και ήθους

3. (Φυσ.) η ροή ή το ρεύμα ατομικών ή υποατομικών σωματιδίων και κυμάτων, όπως είναι αυτά που συνδέονται με τις θερμικές και τις φωτεινές ακτίνες ή με τις ακτίνες Χ.